Met een convenant kun je de betrokkenheid van een brede groep partijen waarborgen en de samenwerking stimuleren om zo circulariteit van zonnepanelen te verbeteren.
Hoe kun je een convenant toepassen?
Een convenant voor het verbeteren van de circulariteit van zonnepanelen kan op verschillende manieren en met diverse partijen worden opgesteld:
Een ‘light-versie’ van het convenant is gebaseerd op een vrijwillige basis. Deze vorm faciliteert samenwerking tussen verschillende partijen, zoals de overheid, marktpartijen (inclusief producenten en energiebedrijven), maatschappelijke organisaties, coöperaties en Stichting OPEN. Bovendien zorgt een vrijwillig convenant voor een groter draagvlak onder deze partijen. Maar als partijen de gestelde doelen uit het convenant niet behalen, zijn hier geen consequenties aan verbonden.
Een sterker instrument is een juridisch bindend en afdwingbaar convenant. Op deze manier committeren partijen zich aan specifieke doelstellingen, waarbij er consequenties zijn als deze doelstellingen niet worden behaald.
Convenanten over de productie en aanschaf van circulaire zonnepanelen
Decentrale overheden kunnen het voortouw nemen om - in samenwerking met fabrikanten, kennisinstellingen, marktpartijen, maatschappelijke organisaties en/of zonne-energiebedrijven in de regio - een convenant op te stellen rond de productie van circulaire zonnepanelen.
Een aantal suggesties voor afspraken die opgenomen kunnen worden in het convenant:
Geen gebruik van schadelijke stoffen (PFAS, antimoon en lood) bij de productie van zonnepanelen. Bijvoorbeeld door te kiezen voor glas-glaspanelen in plaats van glas-foliepanelen om gebruik van PFAS te voorkomen.
In het ontwerp van panelen rekening houden met het hergebruik van materialen, bijvoorbeeld door losmaakbaarheid en/of levensduurverlenging door reparatiemogelijkheden.
Keuze voor panelen met een lange technische en economische levensduur, zoals glas-glas panelen. Glas-glas zonnepanelen hebben een langere levensduur dan de traditionele glas-folie zonnepanelen, minder vermogensverlies, een stabielere energieopbrengst en zijn minder gevoelig voor defecten ten gevolge van extreme weersomstandigheden.
Gebruik zonnepanelen die onder aantoonbaar goede omstandigheden zijn geproduceerd, wat bijvoorbeeld met certificaten kan worden aangetoond.
Gebruik zonnepanelen met een lage CO2-voetafdruk in de productiefase, wat met certificaten kan worden aangetoond. De CO2-voetafdruk wordt onder andere bepaald door de energiemix die gebruikt wordt bij productie. Een energiemix met voornamelijk fossiele energiebronnen zal een hogere CO2-voetafdruk hebben dan een energiemix met overwegend hernieuwbare bronnen.
Gebruik alleen zonnepanelen die geproduceerd zijn in goede arbeidsomstandigheden. Veel Chinese zonnepanelen worden geproduceerd onder dwangarbeid. Daarom is het van belang om afspraken te maken over de herkomst van zonnepanelen. Die kan worden aangetoond met certificaten.
Convenanten over de ontmanteling en inzameling van zonnepanelen
Daarnaast kan er een convenant tussen overheden, marktpartijen, maatschappelijke organisaties en Stichting OPEN worden gesloten met afspraken over het einde van de levensduur en over inzameling, zoals:
Het formuleren van ambitieuze en concrete doelstellingen rond hergebruik van zonnepanelen.
Het informeren van particulieren over het belang van zorgvuldig ontmantelen en inleveren van zonnepanelen en hun aandeel hierin.
Het wegnemen van drempels voor het juist inleveren van zonnepanelen, bijvoorbeeld door het aanwijzen van meer locaties waar oude zonnepanelen ingeleverd kunnen worden.
De verantwoordelijkheid van installateurs voor zorgvuldige demontage van zonnepaneelinstallaties (inclusief bijbehorende onderdelen zoals omvormers en bedrading) om hergebruik van de zonnepanelen mogelijk te maken. Zo kunnen er prestatieafspraken met installateurs worden geformuleerd.
Afspraken maken over het hergebruik van de zonnepanelen, zoals het plaatsen van tweedehands zonnepanelen op een andere locatie, zodat deze een nieuwe bestemming krijgen. In het convenant kunnen afspraken worden gemaakt om een samenwerking tussen verschillende partijen mogelijk te maken om de hergebruikketen op te zetten:
Stichting OPEN moet zich inzetten voor het sorteren voor hergebruik (in plaats van alleen recycling), partijen moeten deze panelen schoonmaken en eventueel repareren en weer verkoopbaar maken, en gemeenten/provincies moeten dit stimuleren door bijvoorbeeld locaties aan te wijzen voor plaatsing van de hergebruikte zonnepanelen in het omgevingsplan en zij kunnen zelf de aankopende partij zijn.
Het stimuleren van reparaties in plaats van vervanging, bijvoorbeeld door het aanbieden van reparatiediensten door verkopers van de panelen.
Zorg dat bedrijven en organisaties die de Participatiewet uitvoeren hun participatiebijdrage afdragen aan een centrum voor tweedehands panelen. Voor de reparatie en schoonmaak van zonnepanelen zijn gecertificeerde werknemers nodig. Het is namelijk belangrijk dat bij het demonteren van producten zorgvuldig te werk wordt gegaan, zodat de materialen geschikt blijven voor recycling. Het werven en scholen van geschikte werknemers kan mogelijk gemaakt worden met Participatiewetbijdragen van andere bedrijven. Het convenant moet afspraken bevatten over het inzetten van deze mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in circulaire ambachtscentra. Deze centra bieden een waardevolle kans om deze mensen actief te betrekken bij de circulaire economie.
Uit de praktijk
Het is mogelijk om een nieuw convenant over circulaire zonnepanelen op te stellen. Dit is bijvoorbeeld te adviseren als de gemeente of provincie lokaal/regionaal of met een overzichtelijk aantal partijen (vaak koplopers) snel aan de slag wil.
Je kunt er ook voor kiezen om aan te sluiten bij bestaande convenanten zoals het IMVO convenant Hernieuwbare Energie. Dit convenant uit 2023 is bedoeld om de negatieve milieu-impact van de productie van zonnepanelen en windmolens te beperken. Bij het convenant zijn zonne- en wind-energiebedrijven, brancheorganisaties, overheidsinstanties, kennisinstituten, ngo’s en vakbonden aangesloten. Elke organisatie die actief is in de zonne- of wind-energiesector kan zich bij dit convenant aansluiten.
Het convenant heeft afspraken gemaakt over:
Het in kaart brengen van de ketens en bijbehorende risico’s
Het delen van praktijkervaringen
Het starten van gezamenlijke projecten om verbeteringen door te voeren. Het doel is om duurzame ketens te bevorderen en het bewustzijn hierover te vergroten
Het implementeren van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen en de Principes voor Bedrijven en Mensenrechten van de Verenigde Naties in de eigen activiteiten en waardeketens van de organisaties.
Hoewel het convenant niet juridisch bindend is, voorziet het in een verantwoordingsmechanisme waarbij geschillen worden behandeld door een onafhankelijke geschillencommissie. De beslissingen van deze commissie zijn bindend en worden openbaar gemaakt. Klachten van belanghebbenden kunnen ook door de commissie worden behandeld.
Voorwaarden
Om de circulariteit van zonnepanelen effectief te kunnen stimuleren heeft een concreet en juridisch afdwingbaar convenant de voorkeur. De juridische afdwingbaarheid van een convenant hangt af van de inhoud, de bedoeling van de partijen, de gewekte verwachtingen en de omstandigheden.
In de praktijk wordt in veel convenanten nog opgenomen dat deze ‘juridisch niet afdwingbaar’ zijn en ‘onmiddellijk opzegbaar’. Op de volgende manier kun je ervoor zorgen dat een convenant wel juridisch bindend is:
Het convenant krijgt een bindend karakter door meer en concreet te behalen (minimum)resultaten op te nemen. Zonder te spreken van ‘inspanning’. Denk daarbij ook aan tussendoelen, zodat hier sneller op te sturen is. Daarnaast kunnen delen van een convenant onder wettelijke verplichtingen vallen. Dan houdt de overheid ook toezicht op de naleving van het convenant.
Uit het convenant moet duidelijk blijken dat partijen juridisch verbonden zijn aan het door hen ondertekende convenant. Partijen nemen dus niet de uitzonderingen ‘juridisch niet afdwingbaar’ en ‘onmiddellijk opzegbaar’ op in het convenant.
Optioneel kunnen partijen afspraken maken over de wijze waarop zij eventuele geschillen oplossen. Zoals met uitgebreide onderhandeling of mediation. Dit kan worden vastgelegd in een regeling in het convenant. Daarnaast wordt de manier van handhaving op de afspraken uit het convenant vastgelegd ín het convenant. Op die manier is maatwerk te ontwikkelen.
Juridische toelichting
In de wet zijn geen specifieke regels voor convenanten opgenomen. Om die reden zijn alleen algemene wettelijke regels van toepassing die betrekking hebben op alle niet nader gespecificeerde overeenkomsten. Bijvoorbeeld over wanneer een overeenkomst tot stand komt (artikel 6:217 BW). Verder geldt contractvrijheid, dus partijen zijn vrij om afspraken te maken over de inhoud van het convenant, zoals over de juridische afdwingbaarheid. Voor overheden gelden wel de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, ook bij het sluiten van contracten.